|
M. ANNAEI LVCANI BELLI CIVILIS LIBER PRIMVS
Bella per Emathios plus quam ciuilia campos
iusque datum sceleri canimus,
populumque potentem
in sua uictrici conuersum uiscera dextra
cognatasque
acies, et rupto foedere regni
certatum totis concussi uiribus
orbis 5
in commune nefas, infestisque obuia signis
signa, pares
aquilas et pila minantia pilis.
quis
furor, o ciues, quae tanta licentia ferri?
gentibus inuisis Latium praebere
cruorem
cumque superba foret Babylon spolianda
tropaeis 10
Ausoniis umbraque erraret Crassus inulta
bella geri
placuit nullos habitura triumphos?
heu, quantum terrae potuit pelagique
parari
hoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae,
unde uenit Titan et
nox ubi sidera
condit 15
quaque dies medius flagrantibus aestuat horis
et qua
bruma rigens ac nescia uere remitti
astringit Scythico glacialem frigore
pontum!
sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxes
et gens siqua iacet
nascenti conscia
Nilo. 20
tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,
totum sub
Latias leges cum miseris orbem,
in te uerte manus: nondum tibi defuit
hostis.
at nunc semirutis pendent quod moenia tectis
urbibus Italiae
lapsisque ingentia
muris 25
saxa iacent nulloque domus custode tenentur
rarus et
antiquis habitator in urbibus errat,
horrida quod dumis multosque inarata per
annos
Hesperia est desuntque manus poscentibus aruis,
non tu, Pyrrhe
ferox, nec tantis cladibus
auctor 30
Poenus erit: nulli penitus descendere ferro
contigit;
alta sedent ciuilis uolnera dextrae.
quod
si non aliam uenturo fata Neroni
inuenere uiam magnoque aeterna
parantur
regna deis caelumque suo seruire
Tonanti 35
non nisi saeuorum potuit post bella gigantum,
iam nihil,
o superi, querimur; scelera ipsa nefasque
hac mercede placent. diros
Pharsalia campos
inpleat et Poeni saturentur sanguine manes,
ultima
funesta concurrant proelia
Munda, 40
his, Caesar, Perusina fames Mutinaeque labores
accedant
fatis et quas premit aspera classes
Leucas et ardenti seruilia bella sub
Aetna,
multum Roma tamen debet ciuilibus armis
quod tibi res acta est. te,
cum statione
peracta 45
astra petes serus, praelati regia caeli
excipiet gaudente
polo: seu sceptra tenere
seu te flammigeros Phoebi conscendere
currus
telluremque nihil mutato sole timentem
igne uago lustrare iuuet,
tibi numine ab
omni 50
cedetur, iurisque tui natura relinquet
quis deus esse
uelis, ubi regnum ponere mundi.
sed neque in Arctoo sedem tibi legeris
orbe
nec polus auersi calidus qua uergitur Austri,
unde tuam uideas
obliquo sidere
Romam. 55
aetheris inmensi partem si presseris unam,
sentiet axis
onus. librati pondera caeli
orbe tene medio; pars aetheris illa
sereni
tota uacet nullaeque obstent a Caesare nubes.
tum genus humanum
positis sibi consulat
armis 60
inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbem
ferrea
belligeri conpescat limina Iani.
sed mihi iam numen; nec, si te pectore
uates
accipio, Cirrhaea uelim secreta mouentem
sollicitare deum Bacchumque
auertere
Nysa: 65
tu satis ad uires Romana in carmina
dandas.
fert animus causas tantarum
expromere rerum,
inmensumque aperitur opus, quid in arma
furentem
inpulerit populum, quid pacem excusserit orbi.
inuida fatorum
series summisque
negatum 70
stare diu nimioque graues sub pondere lapsus
nec se Roma
ferens. sic, cum conpage soluta
saecula tot mundi suprema coegerit
hora
antiquum repetens iterum chaos, [omnia mixtis
sidera sideribus
concurrent,] ignea pontum
75
astra petent, tellus extendere litora nolet
excutietque
fretum, fratri contraria Phoebe
ibit et obliquum bigas agitare per
orbem
indignata diem poscet sibi, totaque discors
machina diuolsi turbabit
foedera
mundi. 80
in se magna ruunt: laetis hunc numina rebus
crescendi
posuere modum. nec gentibus ullis
commodat in populum terrae pelagique
potentem
inuidiam Fortuna suam. tu causa malorum
facta tribus dominis
communis, Roma, nec
umquam 85
in turbam missi feralia foedera regni.
o male concordes
nimiaque cupidine caeci,
quid miscere iuuat uires orbemque tenere
in
medio? dum terra fretum terramque leuabit
aer et longi uoluent Titana
labores 90
noxque diem caelo totidem per signa sequetur,
nulla fides
regni sociis, omnisque potestas
inpatiens consortis erit. nec gentibus
ullis
credite nec longe fatorum exempla petantur:
fraterno primi maduerunt
sanguine
muri. 95
nec pretium tanti tellus pontusque
furoris
tunc erat:
exiguum dominos commisit asylum.
temporis
angusti mansit concordia discors
paxque fuit non sponte ducum; nam sola
futuri
Crassus erat belli medius mora. qualiter
undas 100
qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmos
nec
patitur conferre fretum, si terra recedat,
Ionium Aegaeo frangat mare, sic,
ubi saeua
arma ducum dirimens miserando funere Crassus
Assyrias Latio
maculauit sanguine
Carrhas, 105
Parthica Romanos soluerunt damna
furores.
plus illa
uobis acie, quam creditis, actum est,
Arsacidae: bellum uictis ciuile
dedistis.
diuiditur ferro regnum, populique potentis,
quae mare, quae
terras, quae totum possidet
orbem, 110
non cepit fortuna duos. nam pignora iuncti
sanguinis et
diro ferales omine taedas
abstulit ad manes Parcarum Iulia
saeua
intercepta manu. quod si tibi fata dedissent
maiores in luce moras,
tu sola
furentem 115
inde uirum poteras atque hinc retinere
parentem
armatasque manus excusso iungere ferro,
ut generos soceris mediae
iunxere Sabinae.
morte tua discussa fides bellumque mouere
permissum
ducibus. stimulos dedit aemula
uirtus. 120
tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphos
et uictis
cedat piratica laurea Gallis,
Magne, times; te iam series ususque
laborum
erigit inpatiensque loci fortuna secundi;
nec quemquam iam ferre
potest Caesarue
priorem 125
Pompeiusue parem. quis iustius induit arma
scire nefas:
magno se iudice quisque tuetur;
uictrix causa deis placuit sed uicta
Catoni.
nec coiere pares. alter uergentibus annis
in senium longoque togae
tranquillior
usu 130
dedidicit iam pace ducem, famaeque petitor
multa dare in
uolgus, totus popularibus auris
inpelli plausuque sui gaudere theatri,
nec
reparare nouas uires, multumque priori
credere fortunae. stat magni nominis
umbra, 135
qualis frugifero quercus sublimis in agro
exuuias
ueteris populi sacrataque gestans
dona ducum nec iam ualidis radicibus
haerens
pondere fixa suo est, nudosque per aera ramos
effundens trunco,
non frondibus, efficit
umbram, 140
et quamuis primo nutet casura sub Euro,
tot circum
siluae firmo se robore tollant,
sola tamen colitur. sed non in Caesare
tantum
nomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtus
stare loco, solusque
pudor non uincere
bello. 145
acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset,
ferre
manum et numquam temerando parcere ferro,
successus urguere suos, instare
fauori
numinis, inpellens quidquid sibi summa petenti
obstaret gaudensque
uiam fecisse
ruina, 150
qualiter expressum uentis per nubila fulmen
aetheris
inpulsi sonitu mundique fragore
emicuit rupitque diem populosque
pauentes
terruit obliqua praestringens lumina flamma:
in sua templa furit,
nullaque exire
uetante 155
materia magnamque cadens magnamque reuertens
dat stragem
late sparsosque recolligit ignes.
hae ducibus causae; suberant
sed publica belli
semina, quae populos semper mersere potentis.
namque, ut
opes nimias mundo fortuna
subacto 160
intulit et rebus mores cessere secundis
praedaque et
hostiles luxum suasere rapinae,
non auro tectisue modus, mensasque
priores
aspernata fames; cultus gestare decoros
uix nuribus rapuere mares;
fecunda
uirorum 165
paupertas fugitur totoque accersitur orbe
quo gens
quaeque perit; tum longos iungere fines
agrorum, et quondam duro sulcata
Camilli
uomere et antiquos Curiorum passa ligones
longa sub ignotis
extendere rura
colonis. 170
non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret,
quem
sua libertas inmotis pasceret armis.
inde irae faciles et, quod suasisset
egestas,
uile nefas, magnumque decus ferroque petendum
plus patria
potuisse sua, mensuraque
iuris 175
uis erat: hinc leges et plebis scita coactae
et cum
consulibus turbantes iura tribuni;
hinc rapti fasces pretio sectorque
fauoris
ipse sui populus letalisque ambitus urbi
annua uenali referens
certamina
Campo; 180
hinc usura uorax auidumque in tempora fenus
et concussa
fides et multis utile bellum.
iam gelidas
Caesar cursu superauerat Alpes
ingentisque animo motus bellumque
futurum
ceperat. ut uentum est parui Rubiconis ad
undas, 185
ingens uisa duci patriae trepidantis imago
clara per
obscuram uoltu maestissima noctem
turrigero canos effundens uertice
crines
caesarie lacera nudisque adstare lacertis
et gemitu permixta loqui:
'quo tenditis
ultra? 190
quo fertis mea signa, uiri? si iure uenitis,
si ciues,
huc usque licet.' tum perculit horror
membra ducis, riguere comae gressumque
coercens
languor in extrema tenuit uestigia ripa.
mox ait 'o magnae qui
moenia prospicis
urbis 195
Tarpeia de rupe Tonans Phrygiique penates
gentis Iuleae
et rapti secreta Quirini
et residens celsa Latiaris Iuppiter
Alba
Vestalesque foci summique o numinis instar
Roma, faue coeptis. non te
furialibus
armis 200
persequor: en, adsum uictor terraque marique
Caesar,
ubique tuus (liceat modo, nunc quoque) miles.
ille erit ille nocens, qui me
tibi fecerit hostem.'
inde moras soluit belli tumidumque per amnem
signa
tulit propere: sicut squalentibus
aruis 205
aestiferae Libyes uiso leo comminus hoste
subsedit
dubius, totam dum colligit iram;
mox, ubi se saeuae stimulauit uerbere
caudae
erexitque iubam et uasto graue murmur hiatu
infremuit, tum torta
leuis si lancea
Mauri 210
haereat aut latum subeant uenabula pectus,
per ferrum
tanti securus uolneris exit.
fonte cadit
modico paruisque inpellitur undis
puniceus Rubicon, cum feruida canduit
aestas,
perque imas serpit ualles et Gallica
certus 215
limes ab Ausoniis disterminat arua colonis.
tum uires
praebebat hiemps atque auxerat undas
tertia iam grauido pluuialis Cynthia
cornu
et madidis Euri resolutae flatibus Alpes.
primus in obliquum sonipes
opponitur
amnem 220
excepturus aquas; molli tum cetera rumpit
turba uado
faciles iam fracti fluminis undas.
Caesar, ut aduersam superato gurgite
ripam
attigit, Hesperiae uetitis et constitit aruis,
'hic' ait 'hic pacem
temerataque iura
relinquo; 225
te, Fortuna, sequor. procul hinc iam foedera
sunto;
credidimus satis <his>, utendum est iudice bello.'
sic fatus
noctis tenebris rapit agmina ductor
inpiger, et torto Balearis uerbere
fundae
ocior et missa Parthi post terga
sagitta, 230
uicinumque minax inuadit Ariminum, et ignes
solis
Lucifero fugiebant astra relicto.
iamque dies primos belli uisura
tumultus
exoritur; sed sponte deum, seu turbidus Auster
inpulerat, maestam
tenuerunt nubila
lucem. 235
constitit ut capto iussus deponere miles
signa foro,
stridor lituum clangorque tubarum
non pia concinuit cum rauco classica
cornu.
rupta quies populi, stratisque excita iuuentus
deripuit sacris
adfixa penatibus
arma 240
quae pax longa dabat: nuda iam crate fluentis
inuadunt
clipeos curuataque cuspide pila
et scabros nigrae morsu robiginis
enses.
ut notae fulsere aquilae Romanaque signa
et celsus medio conspectus
in agmine
Caesar, 245
deriguere metu, gelidos pauor occupat artus,
et tacito
mutos uoluunt in pectore questus.
'o male uicinis haec moenia condita
Gallis,
o tristi damnata loco! pax alta per omnes
et tranquilla quies
populos: nos praeda furentum 250
primaque castra sumus. melius, Fortuna, dedisses
orbe
sub Eoo sedem gelidaque sub Arcto
errantisque domos, Latii quam claustra
tueri.
nos primi Senonum motus Cimbrumque ruentem
uidimus et Martem Libyes
cursumque furoris 255
Teutonici: quotiens Romam fortuna lacessit,
hac iter est
bellis.' gemitu sic quisque latenti,
non ausus timuisse palam: uox nulla
dolori
credita, sed quantum, uolucres cum bruma coercet,
rura silent,
mediusque tacet sine murmure
pontus, 260
tanta quies.
noctis gelidas lux soluerat umbras:
ecce,
faces belli dubiaeque in proelia menti
urguentes addunt stimulos cunctasque
pudoris
rumpunt fata moras: iustos Fortuna laborat
esse ducis motus et
causas inuenit armis.
265
expulit ancipiti discordes urbe tribunos
uicto iure
minax iactatis curia Gracchis.
hos iam mota ducis uicinaque signa
petentes
audax uenali comitatur Curio lingua,
uox quondam populi
libertatemque
tueri 270
ausus et armatos plebi miscere
potentes.
utque ducem
uarias uoluentem pectore curas
conspexit 'dum uoce tuae potuere
iuuari,
Caesar,' ait 'partes, quamuis nolente senatu
traximus imperium,
tum cum mihi rostra
tenere 275
ius erat et dubios in te transferre Quirites.
at
postquam leges bello siluere coactae
pellimur e patriis laribus patimurque
uolentes
exilium: tua nos faciet uictoria ciues.
dum trepidant nullo
firmatae robore
partes, 280
tolle moras: semper nocuit differre paratis.
[par labor
atque metus pretio maiore petuntur.]
bellantem geminis tenuit te Gallia
lustris,
pars quota terrarum! facili si proelia pauca
gesseris euentu,
tibi Roma subegerit
orbem. 285
nunc neque te longi remeantem pompa triumphi
excipit aut
sacras poscunt Capitolia laurus:
liuor edax tibi cuncta negat, gentesque
subactas
uix inpune feres. socerum depellere regno
decretum genero est:
partiri non potes
orbem, 290
solus habere potes.' sic postquam fatus, et ipsi
in
bellum prono tantum tamen addidit irae
accenditque ducem, quantum clamore
iuuatur
Eleus sonipes, quamuis iam carcere clauso
inmineat foribus
pronusque repagula
laxet. 295
conuocat armatos extemplo ad signa maniplos,
utque satis
trepidum turba coeunte tumultum
conposuit uoltu dextraque silentia
iussit
'bellorum o socii, qui mille pericula Martis
mecum' ait 'experti
decimo iam uincitis
anno, 300
hoc cruor Arctois meruit diffusus in aruis
uolneraque et
mortes hiemesque sub Alpibus actae?
non secus ingenti bellorum Roma
tumultu
concutitur, quam si Poenus transcenderit Alpes
Hannibal: inplentur
ualidae tirone
cohortes, 305
in classem cadit omne nemus, terraque marique
iussus
Caesar agi. quid, si mihi signa iacerent
Marte sub aduerso ruerentque in
terga feroces
Gallorum populi? nunc, cum fortuna secundis
mecum rebus agat
superique ad summa
uocantes, 310
temptamur. ueniat longa dux pace solutus
milite cum
subito partesque in bella togatae
Marcellusque loquax et nomina uana
Catones.
scilicet extremi Pompeium emptique clientes
continuo per tot
satiabunt tempora
regno? 315
ille reget currus nondum patientibus annis,
ille semel
raptos numquam dimittet honores?
quid iam rura querar totum suppressa per
orbem
ac iussam seruire famem? quis castra timenti
nescit mixta foro,
gladii cum triste
micantes 320
iudicium insolita trepidum cinxere corona
atque auso
medias perrumpere milite leges
Pompeiana reum clauserunt signa
Milonem?
nunc quoque, ne lassum teneat priuata senectus,
bella nefanda
parat suetus ciuilibus
armis 325
et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum.
utque
ferae tigres numquam posuere furorem,
quas, nemore Hyrcano matrum dum lustra
secuntur,
altus caesorum pauit cruor armentorum,
sic et Sullanum solito
tibi lambere
ferrum 330
durat, magne, sitis. nullus semel ore receptus
pollutas
patitur sanguis mansuescere fauces.
quem tamen inueniet tam longa
potentia
finem?
quis scelerum modus est? ex hoc iam te, inprobe, regno
ille tuus
saltem doceat descendere
Sulla. 335
post Cilicasne uagos et lassi Pontica regis
proelia
barbarico uix consummata ueneno
ultima Pompeio dabitur prouincia
Caesar,
quod non uictrices aquilas deponere iussus
paruerim? mihi si
merces erepta laborum
est, 340
his saltem longi non cum duce praemia belli
reddantur;
miles sub quolibet iste triumphet.
conferet exanguis quo se post bella
senectus?
quae sedes erit emeritis? quae rura dabuntur
quae noster
ueteranus aret, quae moenia
fessis? 345
an melius fient piratae, Magne, coloni?
tollite iam
pridem uictricia tollite signa:
uiribus utendum est quas fecimus. arma
tenenti
omnia dat, qui iusta negat. nec numina derunt;
nam neque praeda
meis neque regnum quaeritur
armis:
detrahimus dominos urbi seruire
paratae.' 350
dixerat; at dubium non claro
murmure uolgus
secum incerta fremit. pietas patriique penates
quamquam
caede feras mentes animosque tumentes
frangunt; sed diro ferri reuocantur
amore 355
ductorisque metu. summi tum munera pili
Laelius
emeritique gerens insignia doni,
seruati ciuis referentem praemia
quercum,
'si licet,' exclamat 'Romani maxime rector
nominis, et ius est
ueras expromere
uoces, 360
quod tam lenta tuas tenuit patientia uires
conquerimur.
deratne tibi fiducia nostri?
dum mouet haec calidus spirantia corpora
sanguis
et dum pila ualent fortes torquere lacerti,
degenerem patiere
togam regnumque senatus?
365
usque adeo miserum est ciuili uincere bello?
duc age per
Scythiae populos, per inhospita Syrtis
litora, per calidas Libyae sitientis
harenas:
haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem,
Oceani
tumidas remo conpescuit
undas 370
fregit et Arctoo spumantem uertice Rhenum:
iussa sequi
tam posse mihi quam uelle necesse est.
nec ciuis meus est, in quem tua
classica, Caesar,
audiero. per signa decem felicia castris
perque tuos
iuro quocumque ex hoste
triumphos, 375
pectore si fratris gladium iuguloque parentis
condere me
iubeas plenaeque in uiscera partu
coniugis, inuita peragam tamen omnia
dextra;
si spoliare deos ignemque inmittere templis,
numina miscebit
castrensis flamma
monetae; 380
castra super Tusci si ponere Thybridis undas,
Hesperios
audax ueniam metator in agros.
tu quoscumque uoles in planum effundere
muros,
his aries actus disperget saxa lacertis,
illa licet, penitus tolli
quam iusseris urbem,
385
Roma sit.' his cunctae simul adsensere
cohortes
elatasque alte, quaecumque ad bella uocaret,
promisere manus. it
tantus ad aethera clamor,
quantus, piniferae Boreas cum Thracius
Ossae
rupibus incubuit, curuato robore
pressae 390
fit sonus aut rursus redeuntis in aethera
siluae.
Caesar, ut acceptum tam prono
milite bellum
fataque ferre uidet, nequo languore moretur
fortunam,
sparsas per Gallica rura cohortes
euocat et Romam motis petit undique
signis. 395
deseruere cauo tentoria fixa Lemanno
castraque quae
Vosegi curuam super ardua ripam
pugnaces pictis cohibebant Lingonas
armis.
hi uada liquerunt Isarae, qui, gurgite ductus
per tam multa suo,
famae maioris in
amnem 400
lapsus ad aequoreas nomen non pertulit undas.
soluuntur
flaui longa statione Ruteni;
mitis Atax Latias gaudet non ferre
carinas
finis et Hesperiae, promoto limite, Varus;
quaque sub Herculeo
sacratus nomine
portus 405
urguet rupe caua pelagus: non Corus in illum
ius habet
aut Zephyrus, solus sua litora turbat
Circius et tuta prohibet statione
Monoeci:
quaque iacet litus dubium quod terra fretumque
uindicat alternis
uicibus, cum funditur
ingens 410
Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert.
uentus ab
extremo pelagus sic axe uolutet
destituatque ferens, an sidere mota
secundo
Tethyos unda uagae lunaribus aestuet horis,
flammiger an Titan, ut
alentes hauriat
undas, 415
erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat,
quaerite,
quos agitat mundi labor; at mihi semper
tu, quaecumque moues tam crebros
causa meatus,
ut superi uoluere, late. tum rura Nemetis
qui tenet et ripas
Atyri, qua litore
curuo 420
molliter admissum claudit Tarbellicus aequor,
signa
mouet, gaudetque amoto Santonus hoste
et Biturix longisque leues Suessones in
armis,
optimus excusso Leucus Remusque lacerto,
optima gens flexis in
gyrum Sequana
frenis, 425
et docilis rector monstrati Belga couinni,
Aruernique,
ausi Latio se fingere fratres
sanguine ab Iliaco populi, nimiumque
rebellis
Neruius et caesi pollutus foedere Cottae,
et qui te laxis
imitantur, Sarmata, bracis
430
Vangiones, Batauique truces, quos aere
recuruo
stridentes acuere tubae; qua Cinga pererrat
gurgite, qua Rhodanus
raptum uelocibus undis
in mare fert Ararim, qua montibus ardua summis
gens
habitat cana pendentes rupe
Cebennas. 435
tu quoque laetatus conuerti proelia,
Treuir, 441
et nunc tonse Ligur, quondam per colla decore
crinibus
effusis toti praelate Comatae,
et quibus inmitis placatur sanguine
diro
Teutates horrensque feris altaribus
Esus 445
et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.
uos quoque,
qui fortes animas belloque peremptas
laudibus in longum uates dimittitis
aeuum,
plurima securi fudistis carmina, Bardi.
et uos barbaricos ritus
moremque
sinistrum 450
sacrorum, Dryadae, positis repetistis ab armis.
solis
nosse deos et caeli numina uobis
aut solis nescire datum; nemora alta
remotis
incolitis lucis; uobis auctoribus umbrae
non tacitas Erebi sedes
Ditisque
profundi 455
pallida regna petunt: regit idem spiritus artus
orbe
alio; longae, canitis si cognita, uitae
mors media est. certe populi quos
despicit Arctos
felices errore suo, quos ille timorum
maximus haut urguet
leti metus. inde
ruendi 460
in ferrum mens prona uiris animaeque capaces
mortis, et
ignauum rediturae parcere uitae.
et uos, crinigeros Belgis arcere
Caycos
oppositi, petitis Romam Rhenique feroces
deseritis ripas et apertum
gentibus
orbem. 465
Caesar, ut inmensae
conlecto robore uires
audendi maiora fidem fecere, per omnem
spargitur
Italiam uicinaque moenia conplet.
uana quoque ad ueros accessit fama
timores
inrupitque animos populi clademque
futuram 470
intulit et uelox properantis nuntia belli
innumeras
soluit falsa in praeconia linguas.
est qui tauriferis ubi se Meuania
campis
explicat audaces ruere in certamina turmas
adferat, et qua Nar
Tiberino inlabitur
amni 475
barbaricas saeui discurrere Caesaris alas;
ipsum omnes
aquilas conlataque signa ferentem
agmine non uno densisque incedere
castris.
nec qualem meminere uident: maiorque ferusque
mentibus occurrit
uictoque inmanior
hoste. 480
hunc inter Rhenum populos Albimque iacentes
finibus
Arctois patriaque a sede reuolsos
pone sequi, iussamque feris a gentibus
urbem
Romano spectante rapi. sic quisque pauendo
dat uires famae, nulloque
auctore
malorum 485
quae finxere timent. nec solum uolgus inani
percussum
terrore pauet, sed curia et ipsi
sedibus exiluere patres, inuisaque
belli
consulibus fugiens mandat decreta senatus.
tum, quae tuta petant et
quae metuenda
relinquant 490
incerti, quo quemque fugae tulit impetus
urguent
praecipitem populum, serieque haerentia longa
agmina prorumpunt.
credas aut tecta nefandas
corripuisse faces aut iam quatiente
ruina
nutantes pendere domos, sic turba per
urbem 495
praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebus
spes foret
adflictis patrios excedere muros,
inconsulta ruit. qualis, cum turbidus
Auster
reppulit a Libycis inmensum Syrtibus aequor
fractaque ueliferi
sonuerunt pondera
mali, 500
desilit in fluctus deserta puppe magister
nauitaque et
nondum sparsa conpage carinae
naufragium sibi quisque facit, sic urbe
relicta
in bellum fugitur. nullum iam languidus aeuo
eualuit reuocare
parens coniunxue
maritum 505
fletibus, aut patrii, dubiae dum uota
salutis
conciperent, tenuere lares; nec limine quisquam
haesit et extremo
tunc forsitan urbis amatae
plenus abit uisu: ruit inreuocabile uolgus.
o
faciles dare summa deos eademque
tueri 510
difficiles! urbem populis uictisque frequentem
gentibus
et generis, coeat si turba, capacem
humani facilem uenturo Caesare
praedam
ignauae liquere manus. cum pressus ab hoste
clauditur externis
miles Romanus in
oris, 515
effugit exiguo nocturna pericula uallo,
et subitus rapti
munimine caespitis agger
praebet securos intra tentoria somnos:
tu tantum
audito bellorum nomine, Roma,
desereris; nox una tuis non credita
muris. 520
danda tamen uenia est tantorum danda pauorum:
Pompeio
fugiente timent. tum, nequa futuri
spes saltem trepidas mentes leuet, addita
fati
peioris manifesta fides, superique minaces
prodigiis terras
inplerunt, aethera, pontum.
525
ignota obscurae uiderunt sidera noctes
ardentemque polum
flammis caeloque uolantes
obliquas per inane faces crinemque
timendi
sideris et terris mutantem regna cometen.
fulgura fallaci
micuerunt crebra
sereno, 530
et uarias ignis denso dedit aere formas,
nunc iaculum
longo, nunc sparso lumine lampas.
emicuit caelo tacitum sine nubibus
ullis
fulmen et Arctois rapiens de partibus ignem
percussit Latiare caput,
stellaeque
minores 535
per uacuum solitae noctis decurrere tempus
in medium
uenere diem, cornuque coacto
iam Phoebe toto fratrem cum redderet
orbe
terrarum subita percussa expalluit umbra.
ipse caput medio Titan cum
ferret
Olympo 540
condidit ardentis atra caligine currus
inuoluitque orbem
tenebris gentesque coegit
desperare diem; qualem fugiente per ortus
sole
Thyesteae noctem duxere Mycenae.
ora ferox Siculae laxauit Mulciber
Aetnae, 545
nec tulit in caelum flammas sed uertice prono
ignis in
Hesperium cecidit latus. atra Charybdis
sanguineum fundo torsit mare; flebile
saeui
latrauere canes. Vestali raptus ab ara
ignis, et ostendens confectas
flamma
Latinas 550
scinditur in partes geminoque cacumine surgit
Thebanos
imitata rogos. tum cardine tellus
subsedit, ueteremque iugis nutantibus
Alpes
discussere niuem. Tethys maioribus undis
Hesperiam Calpen summumque
inpleuit
Atlanta. 555
indigetes fleuisse deos, urbisque laborem
testatos
sudore Lares, delapsaque templis
dona suis, dirasque diem foedasse
uolucres
accipimus, siluisque feras sub nocte relictis
audaces media
posuisse cubilia
Roma. 560
tum pecudum faciles humana ad murmura
linguae,
monstrosique hominum partus numeroque modoque
membrorum,
matremque suus conterruit infans;
diraque per populum Cumanae carmina
uatis
uolgantur. tum, quos sectis Bellona
lacertis 565
saeua mouet, cecinere deos, crinemque
rotantes
sanguineum populis ulularunt tristia Galli.
conpositis plenae
gemuerunt ossibus urnae.
tum fragor armorum magnaeque per auia
uoces
auditae nemorum et uenientes comminus
umbrae. 570
quique colunt iunctos extremis moenibus
agros
diffugiunt: ingens urbem cingebat Erinys
excutiens pronam flagranti
uertice pinum
stridentisque comas, Thebanam qualis Agauen
inpulit aut
saeui contorsit tela
Lycurgi 575
Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquae
horruit
Alcides uiso iam Dite Megaeram.
insonuere tubae et, quanto clamore
cohortes
miscentur, tantum nox atra silentibus auris
edidit. e medio uisi
consurgere
Campo 580
tristia Sullani cecinere oracula manes,
tollentemque
caput gelidas Anienis ad undas
agricolae fracto Marium fugere
sepulchro.
haec propter placuit Tuscos de
more uetusto
acciri uates. quorum qui maximus
aeuo 585
Arruns incoluit desertae moenia Lucae,
fulminis edoctus
motus uenasque calentis
fibrarum et monitus errantis in aere
pinnae,
monstra iubet primum quae nullo semine discors
protulerat natura
rapi sterilique nefandos
590
ex utero fetus infaustis urere flammis.
mox iubet et
totam pauidis a ciuibus urbem
ambiri et festo purgantes moenia
lustro
longa per extremos pomeria cingere fines
pontifices, sacri quibus
est permissa
potestas. 595
turba minor ritu sequitur succincta Gabino,
Vestalemque
chorum ducit uittata sacerdos
Troianam soli cui fas uidisse Mineruam.
tum,
qui fata deum secretaque carmina seruant
et lotam paruo reuocant Almone
Cybeben, 600
et doctus uolucres augur seruare sinistras
septemuirque
epulis festus Titiique sodales
et Salius laeto portans ancilia collo
et
tollens apicem generoso uertice flamen.
dumque illi effusam longis
anfractibus
urbem 605
circumeunt Arruns dispersos fulminis ignes
colligit et
terrae maesto cum murmure condit
datque locis numen; sacris tunc admouet
aris
electa ceruice marem. iam fundere Bacchum
coeperat obliquoque molas
inducere
cultro, 610
inpatiensque diu non grati uictima sacri,
cornua
succincti premerent cum torua ministri,
deposito uictum praebebat poplite
collum.
nec cruor emicuit solitus, sed uolnere laxo
diffusum rutilo dirum
pro sanguine
uirus. 615
palluit attonitus sacris feralibus Arruns
atque iram
superum raptis quaesiuit in extis.
terruit ipse color uatem; nam pallida
taetris
uiscera tincta notis gelidoque infecta cruore
plurimus asperso
uariabat sanguine
liuor. 620
cernit tabe iecur madidum, uenasque minaces
hostili de
parte uidet. pulmonis anheli
fibra latet, paruusque secat uitalia
limes.
cor iacet, et saniem per hiantis uiscera rimas
emittunt, produntque
suas omenta
latebras. 625
quodque nefas nullis inpune apparuit extis,
ecce, uidet
capiti fibrarum increscere molem
alterius capitis. pars aegra et marcida
pendet,
pars micat et celeri uenas mouet inproba pulsu.
his ubi concepit
magnorum fata
malorum 630
exclamat 'uix fas, superi, quaecumque mouetis,
prodere
me populis; nec enim tibi, summe, litaui,
Iuppiter, hoc sacrum, caesique in
pectora tauri
inferni uenere dei. non fanda timemus,
sed uenient maiora
metu. di uisa
secundent, 635
et fibris sit nulla fides, sed conditor artis
finxerit
ista Tages.' flexa sic omina Tuscus
inuoluens multaque tegens ambage
canebat.
at Figulus, cui cura deos
secretaque caeli
nosse fuit, quem non stellarum Aegyptia
Memphis 640
aequaret uisu numerisque <seque>ntibus astra,
'aut
hic errat' ait 'nulla cum lege per aeuum
mundus et incerto discurrunt sidera
motu,
aut, si fata mouent, urbi generique paratur
humano matura lues.
terraene
dehiscent 645
subsidentque urbes, an tollet feruidus aer
temperiem?
segetes tellus infida negabit,
omnis an infusis miscebitur unda
uenenis?
quod cladis genus, o superi, qua peste paratis
saeuitiam? extremi
multorum tempus in
unum 650
conuenere dies. summo si frigida caelo
stella nocens
nigros Saturni accenderet ignis,
Deucalioneos fudisset Aquarius
imbres
totaque diffuso latuisset in aequore tellus.
si saeuum radiis
Nemeaeum, Phoebe,
Leonem 655
nunc premeres, toto fluerent incendia mundo
succensusque
tuis flagrasset curribus aether.
hi cessant ignes. tu, qui flagrante
minacem
Scorpion incendis cauda chelasque peruris,
quid tantum, Gradiue,
paras? nam mitis in
alto 660
Iuppiter occasu premitur, Venerisque salubre
sidus
hebet, motuque celer Cyllenius haeret,
et caelum Mars solus habet. cur signa
meatus
deseruere suos mundoque obscura feruntur,
ensiferi nimium fulget
latus
Orionis? 665
inminet armorum rabies, ferrique potestas
confundet ius
omne manu, scelerique nefando
nomen erit uirtus, multosque exibit in
annos
hic furor. et superos quid prodest poscere finem?
cum domino pax
ista uenit. duc, Roma,
malorum 670
continuam seriem clademque in tempora multa
extrahe
ciuili tantum iam libera
bello.'
terruerant satis haec pauidam
praesagia plebem,
sed maiora premunt. nam, qualis uertice Pindi
Edonis
Ogygio decurrit plena
Lyaeo, 675
talis et attonitam rapitur matrona per urbem
uocibus his
prodens urguentem pectora Phoebum:
'quo feror, o Paean? qua me super aethera
raptam
constituis terra? uideo Pangaea niuosis
cana iugis latosque Haemi
sub rupe
Philippos. 680
quis furor hic, o Phoebe, doce, quo tela
manusque
Romanae miscent acies bellumque sine hoste est.
quo diuersa
feror? primos me ducis in ortus,
qua mare Lagei mutatur gurgite Nili:
hunc
ego, fluminea deformis truncus
harena 685
qui iacet, agnosco. dubiam super aequora
Syrtim
arentemque feror Libyen, quo tristis Enyo
transtulit Emathias
acies. nunc desuper Alpis
nubiferae colles atque aeriam Pyrenen
abripimur.
patriae sedes remeamus in urbis,
690
inpiaque in medio peraguntur bella senatu.
consurgunt
partes iterum, totumque per orbem
rursus eo. noua da mihi cernere litora
ponti
telluremque nouam: uidi iam, Phoebe, Philippos.'
haec ait, et lasso
iacuit deserta furore.
|